Toen ik in de jaren 90 sociologie ging studeren had ik vooraf geen idee dat het, zeker wat onderzoeksmethodiek betreft, eigenlijk (ook) een exacte wetenschap is. Zonder goed opgezet onderzoek met enquêtes en doordachte, objectieve vragen is de data die je verzameld waardeloos.
Onderzoek en statistiek gaan in de praktijk nog regelmatig mis. Soms door onhandigheid, maar vaak ook door (onbewust) gewenste resultaten.
De gemeente Amsterdam heeft een uitstekende afdeling Onderzoek, Informatie & Statistiek (OIS). Wie wel eens meedoet aan hun onderzoeken merkt dat deze zeer vakkundig zijn opgezet en de resultaten ook aantrekkelijk worden gepresenteerd. Bureau Marineterrein heeft in het kader van de inspraak over de plannen voor de herontwikkeling van het Marineterrein een enquête laten opzetten, maar dat OIS daaraan heeft meegewerkt lijkt me niet erg waarschijnlijk. De onderwerpen die in de bewuste enquête aan bod komen zijn namelijk nogal beperkt en de daadwerkelijke vragen zijn af en toe zeer sturend of onduidelijk. Het is dus maar de vraag hoeveel waarde deze enquête en de resultaten die hier uit voortkomen hebben en of je hiermee kunt concluderen dat de deelnemers genoeg en zorgvuldig gehoord zijn.
Ik zal hier wat voorbeelden geven van vragen die mijns inziens erg sturend of onduidelijk zijn.
Zes vragen - één antwoord
Het begint al bij de eerste vraag. Dit is namelijk niet 1 vraag, maar het zijn er wel 6! Daarnaast staat er een mening in en een conclusie.
"Op Marineterrein Amsterdam worden oplossingen bedacht, getest en toegepast voor maatschappelijke vraagstukken en een duurzame samenleving. Zo’n omgeving vraagt om [mening] een uitwisseling van mensen en kennis. Daarom komen er [conclusie], naast bedrijven en instellingen, ook culturele en maatschappelijke voorzieningen, sportfaciliteiten, woningen en veel openbare ruimte en groen [6 soorten voorzieningen].Wat vindt u van dit idee?"
De eerste zin is blijkbaar een feit waar geen twijfel over bestaat. De tweede zin is een mening. Uitwisseling is noodzakelijk. Daarna komt de onontkoombare conclusie: er komen allerlei voorzieningen. Hoe kan je daar nou tegen zijn? Zeer sturend en de deelnemer weet hier niet waarop hij nu eigenlijk antwoord geeft. En als je al een genuanceerd antwoord wilt geven (bijvoorbeeld wel woningen, maar geen bedrijven), dan is dat niet mogelijk.
Waar antwoord ik op?
"Duurzaamheid moet het hoofdthema zijn als Marineterrein Amsterdam op de toekomst gericht en innovatief wil zijn. Wat vindt u van dit idee? "
Als ik hier positief op antwoord, vind ik dan dat duurzaamheid het hoofdthema moet zijn of dat het Marineterrein innovatief moet zijn? Of beide? Of vind ik dat deze conclusie van oorzaak en gevolg een geldige uitkomst heeft, ook al wil ik niet dat duurzaamheid het hoofdthema moet zijn of dat het terrein innovatief moet zijn?
Suggestieve vragen
"Marineterrein Amsterdam moet een optimale omgeving zijn voor vernieuwende ontwikkelingen, maar tegelijkertijd ook een prettige plek blijven waar mensen elkaar graag ontmoeten en tot uitwisseling van ideeën en kennis komen. Wat vindt u van dit idee?"
Bij deze vraag ontbreekt de mogelijkheid om te kiezen. Het is allebei of niet. En in welke verdeling kun je ook niet aangeven. Daarnaast worden er (positieve) waarden gegeven aan de stellingen; een doodzonde in enquêteland. Dit soort suggestieve vragen zijn over het algemeen te herkennen aan het feit dat ze teveel aannames bevatten en woorden als mooi, prettig, voor iedereen, enz..
Alles in één vraag
"Via fiets- en voetgangersverbindingen wordt Marineterrein Amsterdam meer onderdeel van de binnenstad. Een nieuwe fiets- en voetgangersbrug zal Marineterrein Amsterdam met Nemo verbinden, De route hiervan is nog niet bekend. De andere fiets- en voetgangersbrug loopt van Marineterrein Amsterdam naar de Dijksgracht, mogelijk de huidige tijdelijke brug als definitieve brug. En er zullen, via bestaande maar mogelijk ook nieuwe doorgangen in de muur aan de Kattenburgerstraat, ook verbindingen voor fietsers en voetgangers komen tussen Marineterrein en Kattenburg/Oostelijke Eilanden. Wat vindt u van dit idee?"Hier geef je je mening over:
Een verbinding
Een brug.
Nog een brug.
Doorgangen in de muur.
Nog meer verbindingen.
In 1 antwoord...
Onontkoombaar en onvolledig
Het grootste bezwaar is echter dat de deelnemer zijn of haar mening over de echt belangrijke keuzes niet kwijt kan (behalve dan in een 'open reactie', maar daarmee haalt men weer vooral niet-kwantificeerbare data binnen). De enquête veronderstelt al zoveel als onontkoombaar, dat er enkel nog op details kan worden 'geparticipeerd'. De werkelijke discussiepunten zijn allang van tafel geveegd en worden dan ook niet genoemd. Deze strategie suggereert inspraak, terwijl het op deze manier niet meer dan een schim is van wat het zou kunnen (moeten?) zijn.
Onontkoombaar in de enquête:
"Op Marineterrein Amsterdam worden oplossingen bedacht, getest en toegepast voor maatschappelijke vraagstukken en een duurzame samenleving."
"Marineterrein Amsterdam moet zich niet in één keer ontwikkelen op basis van een vooraf gedetailleerd plan, maar gaandeweg op basis van vooraf vastgelegde ambities en uitgangspunten."
"Marineterrein Amsterdam moet een optimale omgeving zijn voor vernieuwende ontwikkelingen."
"De helft van Marineterrein Amsterdam bestaat uit openbare ruimte."
"Een belangrijke ontmoetingsplek op Marineterrein Amsterdam wordt de Binnenhaven."
"Door de kades aan het Oosterdok publiek toegankelijk te houden, ontstaat meer relatie met het omringende water."
"Op Marineterrein Amsterdam komen plekken en faciliteiten om te sporten."
"Een omgeving waar veel kenniseconomie komt."
"Marineterrein Amsterdam vormt straks een overgang tussen het kleinschaliger wonen op Kattenburg en het internationale vestigingsmilieu rondom het Oosterdok."
"Op Marineterrein Amsterdam komen gebouwen in verschillende groottes, zodat er diverse functies gehuisvest kunnen worden."
"Er komt geen openbaar vervoer op Marineterrein Amsterdam."
"De hoofdstedelijke fietsroutes blijven buiten het Marineterrein Amsterdam lopen."
En voor de liefhebber nog een lijstje subjectieve termen uit de enquête:
betaalbaar ; toekomstgericht ; optimaal ; vernieuwend ; prettig ; belangrijk ; intiem ; volop ; waardevol ; voor iedereen ; ambitie ; onderscheidend ; van een hoge stedenbouwkundige en architectonische kwaliteit ; uitblinken
