De Principenota Marineterrein op de snijtafel

Na een eerdere snelle beoordeling van de Principenota Marineterrein wil ik nu wat dieper ingaan op de positieve dan wel mindere kanten van dit 39 pagina's tellende boekwerkje dat door de gemeente Amsterdam en rijksoverheid als startpunt voor de verdere ontwikkeling van het terrein zal worden gebruikt.

Wat is de strekking van de nota?
Dit is wat Bureau Marineterrein er over zegt:

Hoe Marineterrein Amsterdam er precies uit komt te zien, is nu nog niet bekend. Wél geeft de principenota in hoofdlijnen aan wat voor functie het in de loop der jaren krijgt. De nadruk komt te liggen op innovatieve economie in een combinatie van bedrijfsleven, onderwijs en wetenschap. Vanwege de unieke locatie en de grootst mogelijke toegevoegde waarde die Marineterrein Amsterdam moet hebben voor de (binnen)stad, de regio en Nederland wordt dit de plek waar topinstellingen en internationaal georiënteerde bedrijven innovaties bedenken, testen en toepassen.
Focus op innovatie - De keuze voor innovatie komt voort uit de toenemende betekenis van kennis en creativiteit voor de nationale economie en de werkgelegenheid. Daarnaast blijkt dat innovatie goed gedijt in een binnenstedelijke omgeving. Marineterrein Amsterdam zal het bestaande economisch ecosysteem in de stad, de regio en Nederland versterken.
Interactie - Zo’n omgeving moet veel meer in huis hebben dan alleen adequate bedrijfsgebouwen. Innovatie floreert bij interactie: ontmoetingen van mensen, uitwisseling van kennis en het produceren en toepassen van wat er bedacht wordt. Een aantrekkelijke openbare ruimte, culturele en sociaal-maatschappelijke voorzieningen en diverse faciliteiten om in- en outdoor te kunnen sporten en bewegen, dragen bij aan ontmoeting en interactie. Ook woningbouw hoort in zo’n omgeving.

Zoals ik al eerder aangaf mis ik in het stuk een duidelijke algehele visie vanuit de buurt en stad. We zien (nog) geen duidelijk verkeerstechnisch idee over de toekomst van het gebied en omgeving. En er is voor gekozen om het terrein op een vrijwel puur economische manier te ontwikkelen. Het excuus daarvoor kan zijn dat een nieuwe eigenaar het geld er anders niet uithaalt, maar dan vergeten we dat de huidige eigenaar - de rijksoverheid - niet perse de hoofdprijs zou hoeven te vragen.
Maar..., als we op onderdelen naar de voorstellen kijken zijn er zeker wat goede ideeën.

POSITIEVE PUNTEN

Autovrij
Uitgangspunt is dat gemotoriseerd verkeer geen toegang tot het terrein heeft. Met de huidige drukte en overlast van snelverkeer op de Kattenburgerstraat is dit de enige juiste keuze. Daarbij zou dan wel verder moeten worden gekeken naar een oplossing voor de problemen die door het al bestaande verkeer op de Oostelijke Eilanden worden veroorzaakt.

Sport
Sporten, spel en bewegen ziet men als een belangrijk thema op het terrein. Sport moet daarbij ook als ontmoetingsplek gaan fungeren. Met de weinige sportvoorzieningen in de buurt is ook dit een goed idee. Wat men met het voetbalveld wil staat nergens vermeld, maar mij lijkt een meer multifunctionele invulling slimmer dan zo'n grote aanslag op de ruimte die vrijwel nergens anders voor gebruikt kan worden. Daarnaast trekt een vereniging tijdens wedstrijden doorgaans veel (auto)verkeer aan. Iets wat we nu juist zouden willen voorkomen.

Voorwerf blijft een park
De Voorwerf zal de centrale groene ruimte blijven op het Marineterrein. Geen verrassing en juiste keuze.

Adaptieve bouw
Aanpassingen aan individuele gebouwen moeten eenvoudig mogelijk zijn zodat de functie snel en goedkoop kan worden aangepast. Dit zou eigenlijk voor alle gebouwen moeten gelden. Dat maakt het herbestemmen van vastgoed voortaan veel minder gecompliceerd.
Daarnaast wil men de gebouwplinten zo open mogelijk maken. Publieksfuncties zullen vooral hier worden gevestigd. Een functionele plint is altijd een goed idee!




REDELIJK POSITIEVE PUNTEN - VERBETERING VEREIST

Aantrekkelijke openbare ruimte en voorzieningen
Lijkt me vanzelfsprekend, maar de insteek is vooral om de beoogde kenniswerkers op het terrein te plezieren. Dat uitgangspunt kan voorzieningen opleveren waar de buurt niets aan heeft. En zoals ik al eerder heb betoogd: Kattenburg kan wel een oppepper gebruiken qua voorzieningenniveau. Kijk naar beide groepen en geef ook omwonenden (betaalbare) toegang tot de nieuwe voorzieningen.

Publieksvoorzieningen rond de haven
Men denkt eraan om rond de haven mengformules van horeca, cultuur en ontmoetingsplekken te realiseren. Prima idee, maar ik zie hier geen enkele vermelding van het huidige congresgebouw (zie foto hierboven). Dit zou namelijk ook een goede kandidaat zijn voor dit soort voorzieningen. Het zou bij sloop van een deel van de lesgebouwen bij de haven zelfs een verbinding kunnen vormen met het voorgestelde gebied.

50/50 invulling
Dat betekent dat 50% van het oppervlakte bebouwd wordt en de andere helft onbebouwd blijft. Het argument voor deze keuze is om 'de stad ruimte te geven en om het groene karakter van het gebied te behouden'. Dat klinkt mooi, maar de 50% die onbebouwd blijft moet ook ruimte geven aan bestrating voor stoep en (fiets)paden. Verderop spreekt men over 'pocketparks', groene stukjes tussen de bebouwing. Op de plattegrond die is bijgeleverd zijn deze miniparkjes wel erg klein ingetekend. Ik pleit hier niet voor een terrein met 50% park, liever niet zelfs, maar dit voorstel is wel heel vrijblijvend en weinig groen. Ik zou toch in ieder geval een landschapsarchitect naar het terrein laten kijken om de omgeving een ruimtelijke kwaliteit te geven die meer beslaat dan enkel de aanbevelingen uit het gemeentelijk handboek.

Verkeer vraagt om integrale visie
Daar zijn we het over eens! Jammer genoeg geeft de nota zelf weinig handvatten om daar een start mee te maken. Men verwacht door de geplande Javabrug over het IJ veel fietsverkeer en vindt de huidige routes in de omgeving op dit moment sterk gefragmenteerd en vaak weinig helder. En daar blijft het bij. En dat terwijl er zoveel meer over het verkeer in de buurt en in de gehele stad is te zeggen. Het terugdringen van touringcarverkeer, toenemend fietsgebruik, gezondheidsaspecten, het autoluw maken van de binnenstad, de vraag om ruimte door voetgangers, enzovoort, enzovoort. Een speerpunt in deze zou kunnen zijn om de Kattenburgerstraat uit het Plusnet Auto te halen en er een smalle 30-km-straat van te maken met brede fiets- en voetpaden.

Snel internet op het terrein
Noodzakelijk voor de bedrijven die men wil lokken. Maar de rest van Kattenburg wordt niet genoemd. Combineer de investeringen en laat omwonenden direct meeprofiteren van de beoogde technologische verbeteringen.

Duurzaamheid
Een ronkend stukje in de nota. Men wil duurzame energievoorzieningen en denkt aan aansluiting op het stadswarmtenet. Omwonenden op Kattenburg hebben al veel onderzoek gedaan naar mogelijkheden om de energietransitie in gang te zetten, maar ondervinden nu nog enige tegenwerking van grooteigenaren. In de toekomst gaat de stad van het gas af en zal zonne-energie een belangrijke bron worden. Uit de nota blijkt nog weinig ambitie, maar dat kan nog komen. Opslag van energie wordt bijvoorbeeld nergens genoemd en de keuze voor stadswarmte is volgens velen eigenlijk al een gepasseerd station. Hopelijk houdt men zich in ieder geval aan de belofte de buurt in dit soort initiatieven te betrekken en blijft het niet bij wat experimenten op het terrein zelf.

NEGATIEVE PUNTEN

Economische waarde staat voorop
De nota doet hier niet geheimzinnig over. Waar velen hoopten dat de maatschappelijke waarde en duurzame ontwikkeling deel van het gebiedsconcept zou gaan vormen is het eerste geheel afwezig en is duurzaamheid slechts een 'thema' geworden. Men kiest voor een puur economische ontwikkeling van het gebied. Voor de werkgelegenheid zal het zeker goed zijn, maar wat heeft een stad verder aan een bedrijventerrein met zo'n beperkte visie en mix van voorzieningen. "Marineterrein weer voor Amsterdammer", kopte de gemeentelijke pr-afdeling vorige week. Maar het is eerder "Marineterrein voor bedrijfsleven". De Amsterdammer mag hoogstens een beetje meesnoepen. 

Beperkte woningbouw
In de nota komt de woningbouw op het terrein uit op hoogstens 20% van de bebouwing. Met de huidige druk op de huizenmarkt lijkt een hogere bebouwingsdichtheid met woningen eerder voor de hand te liggen. Langs de Dijksgracht zou het bijvoorbeeld makkelijk de hoogte in kunnen om zo een hoger percentage te bereiken.
Een ander punt is het voornemen een deel van de woningen te reserveren voor mensen die op het terrein werken. Dat staat verdere integratie van het terrein met de rest van de stad mijns inziens in de weg. Zonder betrokken (buurt)bewoners wordt het een doodse plek.

De muur langs de Kattenburgerstraat blijft staan
Uit de nota: "Geadviseerd wordt om de overige delen van de muur [naast de Voorwerf] te betrekken bij mogelijke bebouwing (door over en/of boven de muur te bouwen) en bij het versterken van een of meer verbindingen met de Oostelijke Eilanden Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg."

De muur tussen de hoofdingang en het marechausseegebouw heeft in mijn ogen vrijwel geen historische uitstraling of waarde. In eerdere nota's werd de muur al 'een kwaliteit' genoemd of als versterking van het 'geheimzinnige' karakter van het terrein... Echt overtuigend is het allemaal niet. Als het Marineterrein echt voor de Amsterdammer moet worden zal de muur toch in ieder geval gedeeltelijk moeten verdwijnen. Integratie met de rest van Kattenburg, oplossen van het verkeersprobleem op de Kattenburgerstraat, verbeteren van de kwaliteit op straatniveau, het mogelijk maken van meer woningbouw, dat alles valt of staat met het verwijderen van (delen) van de muur.

Rijksbouwmeester Floris Alkemade stelt dat Amsterdam met de openstelling van het Marineterrein 'een nieuwe kamer' krijgt. En tijdens een slotbijeenkomst voor degenen die op enige wijze hebben meegewerkt aan de Principenota noemde hij de woonblokken op Kattenburg met enig dedain 'het Almere van Amsterdam'. Uit deze twee opmerkingen spreekt weinig intentie om het terrein werkelijk onderdeel van de buurt of stad te maken. Het lijkt soms of de 'Berlijnse muur' die Kattenburg in tweeën splijt de opstellers van de nota eigenlijk wel goed uitkomt. 

Principenota over toekomst Marineterrein is rond - College van Burgemeester en wethouders akkoord

Principenota zonder brede blik
Vandaag werd dan eindelijk de langverwachte Principenota over de toekomst van het Marineterrein gepubliceerd. Voor wat ik zo snel heb kunnen lezen ziet het er op onderdelen redelijk positief uit. Het enige probleem is dat er weinig visie uit spreekt. Er is bijna niet met een bredere blik naar geheel Kattenburg of daarbuiten gekeken. De nota blijft steken op een vrij economische kijk op de 13 hectare achter de muur. Veel bedrijvigheid en vooralsnog weinig voorzieningen en woningen in de mix. 
De bestaande woonfunctie van Oostelijk Kattenburg blijft slechts dat en het Marineterrein 'sluit daar met een eigen karakteristiek op aan'. Creatief taalgebruik, maar er staat eigenlijk dat de werkelijke integratie van de twee delen, inclusief een plan voor de nu problematische snelweg die er tussendoor loopt, niet echt in de planning zit.
Maar dit is pas de basis, dus wie weet komt er meer visie tot uiting in de Nota van Uitgangspunten. Probleem van zo'n vaag begin is natuurlijk wel dat iedere betrokkene er zijn of haar speerpunt uitpikt en de boel nog meer verwaterd kan raken.

Opvallende punten
Dit zijn voor mij de meest in het oog springende voorstellen:

• De 50/50 verhouding blijft gehandhaafd. Dat wil zeggen dat slechts 50% van de oppervlakte bebouwd zal worden. 
• Geen groot park, maar het huidige parkje op de Voorwerf blijft en verder wat 'pocketparks'.
• Er komt voornamelijk ruimte voor innovatieve bedrijven, onderwijs en wetenschap. Daarnaast is er ook wat ruimte voor culturele en maatschappelijke voorzieningen.
• Een klein gedeelte reserveren voor woningen.
• Het terrein wordt autovrij.
• Veel openbare sportvoorzieningen.
• De muur blijft grotendeels staan, maar kan overbouwd of plaatselijk doorgebroken worden.

Startpunt naar meer?
Ik mis dus een bredere visie met een integrale kijk op wat Kattenburg, de andere Oostelijke Eilanden en de stad als geheel nodig heeft (zoals aanpak Kattenburgerstraat en een algehele energietransitie), maar ik vind het een redelijk positief startpunt.
Later meer!

Download de Principenota hier: Principenota-Marineterrein-Amsterdam (pdf)

GroenLinks presenteert alomvattend plan voor Marineterrein en Kattenburg

Principenota
Volgende week dinsdag 18 juli wordt de Principenota over de toekomst van het Marineterrein in het college van B&W besproken. Wat het precies gaat worden weten we niet. Ik hoop in ieder geval dat er een alomvattend plan voor geheel Kattenburg, de Oostelijke Eilanden en het oostelijk Centrumgebied zal komen. En dus niet een nota waarin enkel naar het terrein wordt gekeken als een op zichzelf staande enclave in de stad. Want dat zie je toch in veel van de plannen en voorstellen die de afgelopen jaren vanuit verschillende hoeken voorbij kwamen. Kattenburg is nu al een schitterende plek om te wonen, maar er valt ook nog veel te verbeteren. En dat vergt een visie die verder gaat dan de 14 hectare aan voormalige marinegrond. Door niet naar het gehele eiland, inclusief de bestaande wooncomplexen en het stratenplan te kijken zouden we een kans missen die nooit meer terugkomt.

Plan GroenLinks: Nieuw-Kattenburg
GroenLinks Amsterdam presenteerde gisteren een visiestuk waarin ze precies dát doen. Ontwikkeling van het terrein waarbij wordt gekeken naar de wensen van heel Kattenburg, de eilanden en de rest van de stad. Ik ben het niet overal mee eens, maar er zit een aantal mooie voorstellen bij.

Van de website van GroenLinks:

In een initiatiefvoorstel komt de partij met 17 ideeën om het Marineterrein te laten opbloeien. Centraal staan duurzaamheid, maatschappelijke initiatieven en sociale woningbouw. Zo wil GroenLinks van het terrein een ‘duurzaam icoonproject’ maken met onder andere een groot autovrij stadspark. Er moet ruimte komen voor creatieve broedplaatsen en sport. Qua wonen stelt de partij grotendeels sociale en middenhuurwoningen voor.

De schrijvers van het voorstel hebben zich flink laten inspireren door allerlei (externe) plannen die op dit blog voorbij zijn gekomen en nemen zelfs wat hier oorspronkelijk gepubliceerde oplossingen een op een over. Netjes met bronvermelding, en dat zie je niet altijd bij auteurs van dit soort nota's. Waarvoor dank!

Punten waar ik vooral blij mee ben:

• Garandeer een groen autovrij stadspark en leg een bebouwingspercentage van maximaal 50% nu al vast.
• Behoud de ruimte voor creatieve en maatschappelijke functies: kies voor zo weinig mogelijk kantoren.
• Ontwikkel een ‘Actieplan Voetganger en Fietsers Marineterrein’, zodat de directe toegankelijkheid en de langzaamverkeersroutes eromheen en erdoorheen zo snel mogelijk zo veel mogelijk verbeteren.
• Maak Kattenburg, de Kattenburgerstraat en het Kattenburgerplein onderdeel van integrale gebiedsontwikkeling.
• Maak met de Woningcorporatie [en andere eigenaren, red.] een verbeterplan voor de Kattenburgerstraat en omgeving.
• Neerhalen van de niet monumentale delen van de muur langs de Kattenburgerstraat.

Ik haal het punt over de integrale gebiedsontwikkeling nog wat uitgebreider naar voren:

Op oude gravures is te zien dat ooit om en aan de muur tussen het publieke en het ‘Admiraliteits’deel van Kattenburg werd gewoond. De nu staande muur is beeldbepalend, maar heeft ook negatieve bijeffecten. Slechts een deel is monumentaal, andere delen zijn herbouwd. Hoeveel van de muur uit monumentale of andere overwegingen wellicht moet blijven staan, en waar die kan worden geopend of zelfs onderdeel kan worden van een bebouwde plint, behoeft nader onderzoek.   [...]   Een gedurfd ontwerp van Fieke Tissink, architectuurstudent aan de TU Delft die ter hoogte van het depot van het Scheepvaartmuseum een woon/werkblok langs de Kattenburgerstraat ontwierp, ter hoogte van het depot van Scheepvaartmuseum laat in ieder geval zien dat levendigheid aan beiden zijden van de straat veel kan doen om beide kanten van de straat te verbinden en de tweedeling die de muur veroorzaakt te helpen slechten.   [...]   De onderste laag van de in de jaren zeventig gebouwde woonblokken op Kattenburg bestaat uit gesloten plinten, met her en der een ingang naar een berging. Naast ingangen naar parkeergarages en entreetorens is er op straatniveau aan die kant van de straat dan ook niets te doen. Doordat de overkant van de straat geheel uit de muur en een de-facto hondenuitlaatstrook bestaat, heeft de straat aan weerszijden een gesloten gevoel. Dat de plint van de sociale bouwblokken zich via een schuin aflopend talud onder het maaiveld bevindt, draagt niet bij aan een prettige straat. Om met buurtbewoners te spreken: de Kattenburgerstraat is een straat waar je doorheen gaat, niet een straat waar je naartoe gaat. In samenhang met de ontwikkeling van het Marineterrein zouden de huidige woonblokken aan de andere kant van de straat kunnen worden aangepakt. Bergingen zouden wellicht kunnen worden verplaatst naar deels lege garages en het talud verder worden afgegraven. In combinatie met (mogelijk) meer oversteekplaatsen in samenhang met meer toegangsplekken in de (niet monumentale delen van) de muur kan dit voor een aanmerkelijke verbetering van de straat zorgen voor huidige en toekomstige bewoners en gebruikers. De Key is eigenaar van de Woonblokken en de gemeente van de garages. Onderdeel van de Strategienota was al om de eigenaar van de woningen aan de Kattenburgerstraat te benaderen, de verbindingen met het Marineterrein te versterken en “de mogelijkheden van dubbelgebruik van de omliggende parkeergarage te verkennen”.

Nu maar kijken waar het college dinsdag mee gaat komen.